Báo cáo tài chính là công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp truyền đạt tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh và dòng tiền đến các bên liên quan. Việc lập và trình bày báo cáo tài chính đúng cách là một trong những nhiệm vụ cốt lõi của doanh nghiệp nhằm đảm bảo tính minh bạch, tin cậy và nhất quán. Dưới đây, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về các nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính theo Thông tư số 200/2014/TT-BTC.

1. Báo cáo tài chính là gì?

Báo cáo tài chính (BCTC) là tập hợp các báo cáo tổng hợp về tình hình tài sản, vốn chủ sở hữu và nợ phải trả của doanh nghiệp, cũng như tình hình tài chính và kết quả kinh doanh trong một kỳ kế toán. BCTC cung cấp thông tin về khả năng sinh lời và thực trạng tài chính của doanh nghiệp cho các bên liên quan như chủ doanh nghiệp, nhà đầu tư, ngân hàng, cơ quan thuế và người lao động.

BCTC gồm các báo cáo cơ bản như:

• Bảng cân đối kế toán: Phản ánh tình hình tài sản, nợ phải trả và vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp tại một thời điểm nhất định.

• Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh: Phản ánh doanh thu, chi phí và kết quả kinh doanh trong một kỳ kế toán.

• Báo cáo lưu chuyển tiền tệ: Phản ánh luồng tiền vào và ra của doanh nghiệp trong một kỳ kế toán.

• Thuyết minh báo cáo tài chính: Cung cấp thông tin bổ sung và giải thích chi tiết các khoản mục trên báo cáo tài chính.

2. Các nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính

Theo Thông tư số 200/2014/TT-BTC, có 7 nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính mà doanh nghiệp cần tuân thủ để đảm bảo tính minh bạch, tin cậy và nhất quán của thông tin tài chính, bao gồm:

Nguyên tắc 1: Tuân theo các chuẩn mực

Báo cáo tài chính phải tuân theo các quy định tại chuẩn mực kế toán "trình bày báo cáo tài chính" và các chuẩn mực kế toán khác có liên quan. Toàn bộ thông tin quan trọng cần được giải trình cụ thể để người đọc có thể hiểu đúng thực trạng tài chính của doanh nghiệp. Các khía cạnh chính bao gồm:

Hoạt động liên tục

• Khi lập báo cáo tài chính, doanh nghiệp cần đánh giá khả năng hoạt động liên tục của mình và lập báo cáo dựa trên giả định rằng doanh nghiệp sẽ tiếp tục hoạt động bình thường trong tương lai gần (trừ khi doanh nghiệp có ý định hoặc buộc phải ngừng hoạt động hoặc thu hẹp quy mô đáng kể).

• Để đánh giá khả năng hoạt động liên tục, người đứng đầu doanh nghiệp cần dự đoán mọi thông tin ít nhất 12 tháng tiếp theo kể từ ngày kết thúc niên độ kế toán.

Cơ sở dồn tích

• Báo cáo tài chính phải được lập theo cơ sở kế toán dồn tích, ngoại trừ thông tin liên quan đến luồng tiền.

• Các giao dịch và sự kiện phải được ghi nhận vào thời điểm phát sinh, không căn cứ vào thời điểm thực thu, thực chi tiền và phải được ghi nhận vào sổ kế toán và báo cáo tài chính của các kỳ kế toán liên quan.

• Chi phí phải được ghi nhận vào báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh theo nguyên tắc phù hợp giữa doanh thu và chi phí.

Tính nhất quán

Cách trình bày và phân loại các khoản mục trong báo cáo tài chính phải được giữ nhất quán qua các kỳ kế toán, trừ khi có sự thay đổi đáng kể về bản chất hoạt động của doanh nghiệp hoặc khi cần thiết phải thay đổi để trình bày các giao dịch và sự kiện một cách hợp lý hơn hoặc khi có thay đổi về chuẩn mực kế toán yêu cầu thay đổi cách trình bày báo cáo tài chính.

Tính trọng yếu và tập hợp

• Trong báo cáo tài chính, các khoản mục quan trọng phải được trình bày riêng biệt. Những khoản mục không quan trọng có thể được tập hợp chung với nhau.

• Nếu thông tin trọng yếu không được trình bày hoặc trình bày không chính xác, có thể ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng báo cáo tài chính.

• Tùy theo tình huống cụ thể, tính chất và quy mô của các khoản mục sẽ quyết định tính trọng yếu.

Tính bù trừ

• Doanh nghiệp cần trình bày riêng biệt tất cả các khoản mục tài sản và công nợ trên báo cáo tài chính, không được tự ý bù trừ (trừ khi chuẩn mực kế toán khác quy định hoặc cho phép bù trừ).

• Các khoản chi phí và doanh thu chỉ được bù trừ khi được quy định tại chuẩn mực kế toán khác hoặc khi các khoản lãi lỗ và các chi phí liên quan phát sinh từ các giao dịch và sự kiện tương tự nhau mà không quan trọng.

• Việc bù trừ sẽ làm người đọc báo cáo tài chính không hiểu được toàn bộ giao dịch và khó có thể dự tính luồng tiền trong tương lai của doanh nghiệp.

Có thể so sánh

• Các thông tin được thể hiện bằng số liệu trên báo cáo tài chính phải được trình bày tương ứng với các kỳ trước để dễ dàng so sánh giữa các kỳ với nhau.

• Nếu thay đổi cách trình bày hoặc phân loại các mục trong báo cáo tài chính, phải phân loại số liệu so sánh để đảm bảo khả năng so sánh với kỳ hiện tại.

Nguyên tắc 2: Tôn trọng bản chất hơn hình thức - nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính

Báo cáo tài chính phải phản ánh đúng bản chất kinh tế của các giao dịch và sự kiện hơn là các hình thức pháp lý của chúng. Điều này có nghĩa là thông tin trình bày trong báo cáo tài chính phải tập trung vào thực trạng kinh tế thực tế của doanh nghiệp hơn là các quy định pháp lý có thể không phản ánh đầy đủ tình hình tài chính thực sự.

Nguyên tắc 3: Định giá tài sản và nợ phải trả

Tài sản không được ghi nhận cao hơn giá trị có thể thu hồi và nợ phải trả không được thấp hơn nghĩa vụ phải thanh toán. Nguyên tắc này đảm bảo rằng báo cáo tài chính cung cấp một bức tranh chính xác và trung thực về tình hình tài chính của doanh nghiệp.

Nguyên tắc 4: Phân loại tài sản và nợ phải trả - nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính

Tài sản và nợ phải trả trên bảng cân đối kế toán phải được phân loại thành ngắn hạn và dài hạn. Trong từng phần, các chỉ tiêu phải được sắp xếp theo tính thanh khoản giảm dần.

• Ngắn hạn: Tài sản hoặc nợ phải trả có thời gian đáo hạn còn lại dưới 12 tháng hoặc một chu kỳ sản xuất, kinh doanh thông thường kể từ thời điểm báo cáo.

• Dài hạn: Những loại tài sản và nợ phải trả còn lại.

Khi lập báo cáo tài chính, kế toán cần phải phân loại đúng và tái phân loại các khoản tài sản và nợ phải trả của kỳ trước. Điều này đảm bảo tính nhất quán giữa các kỳ báo cáo và tạo điều kiện cho việc so sánh hiệu quả về mặt tài chính. 

Nguyên tắc 5: Trình bày rõ ràng

Tài sản và nợ phải trả phải được trình bày riêng biệt và chỉ thực hiện bù trừ khi tài sản và nợ phải trả liên quan đến cùng một đối tượng, có thời gian đáo hạn ngắn và phát sinh từ các giao dịch và sự kiện cùng loại. Trình bày rõ ràng giúp người sử dụng báo cáo tài chính hiểu đầy đủ các giao dịch và có thể dự đoán luồng tiền trong tương lai một cách chính xác.

Nguyên tắc 6: Phù hợp và thận trọng - nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính

Các khoản doanh thu, chi phí và thu nhập phải được trình bày trên báo cáo tài chính theo nguyên tắc phù hợp và thận trọng. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và báo cáo lưu chuyển tiền tệ phải phản ánh các khoản mục doanh thu, thu nhập, chi phí và luồng tiền của kỳ báo cáo. Các khoản sai sót của kỳ trước làm ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh phải được điều chỉnh hồi tố, không điều chỉnh vào kỳ báo cáo hiện tại.

Nguyên tắc 7: Báo cáo tài chính hợp nhất

Khi lập báo cáo tài chính tổng hợp giữa doanh nghiệp và các đơn vị cấp dưới không có tư cách pháp nhân hạch toán phụ thuộc, số dư các khoản mục nội bộ của bảng cân đối kế toán, các khoản doanh thu, chi phí lỗ lãi phát sinh từ các giao dịch nội bộ phải được loại trừ.

Lời kết

Các nguyên tắc lập và trình bày báo cáo tài chính là những hướng dẫn cơ bản giúp doanh nghiệp đảm bảo rằng báo cáo tài chính của mình chính xác, minh bạch và có giá trị sử dụng. Việc tuân thủ đúng các nguyên tắc này không chỉ các doanh nghiệp có thể nâng cao chất lượng báo cáo tài chính của mình mà còn hỗ trợ quyết định của các bên liên quan tốt hơn. Qua bài viết trên của Kế toán PPI, hy vọng rằng bạn đã có được cái nhìn tổng quan và chi tiết về các nguyên tắc quan trọng trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính.